برای اعلام حریق در سیستم های حفاظتی از دتکتور دود استفاده می شود. دتکتور یا آشکارساز دود، حسگری است که با تشخیص دود در محیط فعال شده و آژیر خطر را به صدا در می آورد. دتکتورهای دود در محفظه های پلاستیکی قرار گرفته و غالبا در سقف محیط نصب می شوند. از مزیت‌‌های اصلی دتکتور دود این است که سریع‌تر از حسگر حرارتی و تنها با تشخیص دود در محیط فعال می شوند، و از این نظر، سرعت عمل بهتری در تشخیص حریق های دودزا دارند.
انواع آشکارساز دودی
دو نوع رایج دتکتور برای تشخیص دود در سیستم های اعلام حریق وجود دارد: دتکتور دودی یونیزاسیون و دتکتور دودی فوتو الکتریک.
دتکتور فوتو الکتریک برای تشخیص دود وابسته به نور است و دتکتور یونیزاسیون وابسته به فرآیندی فیزیکی.
دتکتور فوتو الکتریک
دتکتور فوتو الکتریک برای تشخیص آتش سوزی از نوع اپتیکی است و در محفظه ی خود یک سنسور نوری دارد. در این آشکارساز، در صورت ورود دود به محفظه، از شدت تحریک سلول نوری کاسته می شود و اگر این میزان از حد مشخصی پایین تر بیاید، آژیر اعلام حریق فعال می شود.
دتکتور یونیزاسیون
در دتکتور یونیزاسیون، اشعه رادیو اکتیو در فضای داخل محفظه رد می شود و در اثر یونیزه شدن آن در درون محفظه، مقداری جریان به وجود می آید. در صورتی که دود به درون محفظه وارد شود، جریان عبوری تغییر کرده و هشدار حریق به صدا در می آید.
دتکتور یونی برای محیط زیست ممکن است مخرب باشد. این امر به این دلیل است که این حسگر برای تشخیص وابسته به مواد رادیواکتیو است. هر چند که میزان مواد رادیواکتیو در دتکتورهای تشخیص یونی بسیار ناچیز است و تاثیر آن بر محیط زیست چندان جدی به شمار نمی رود.
مقایسه آشکارساز یونی و فوتو الکتریک
نوع دود ایجاد شده از آتش های شعله دار با دود آتش های زیر شعله تفاوت دارد. هر دو سیستم هشدار آتش‌سوزی قابلیت تشخیص این دو نوع دود را دارند، اما دتکتور یونیزاسیون نسبت به دتکتور فوتو الکتریک سریع تر دود حاصل از آتش شعله را تشخیص می دهد. از سوی دیگر، دکتور فوتو الکتریک، در تشخیص دود آتشِ زیر خاکستر و درون سوز، عملکرد سریع تری دارد. البته در آزمایش های مختلف این تفاوت در سرعت تشخیص محل تردید بوده و نتایج برخی تست ها نشان می دهد که تفاوت قابل توجه ای در سرعت تشخیص این دو وجود ندارد.
در برخی از سیستم های هشدار حریق، برای عملکرد بهتر، از هر دو نمونه ی دتکتور استفاده شده است.
دتکتور اشعه ای
یک مدل دیگر از دکتور دودی، آشکارسازهایِ دودی اشعه ای (Beam Detector) است. این نوع از آشکارساز برای مکان هایِ سرباز یا مکان هایِ بزرگ و با سقف مرتفع،مثل انبارها، مساجد، موزه‌ها، کارخانه ها و .. کاربرد دارد. این دتکتور دارایِ دو واحد گیرنده و فرستنده است که در دو طرف محوطه نصب می شود و با تشخیص انعکاس دود فعال خواهد شد.
دتکتور مکشی
مدل دیگر دتکتور دود، از نوع مکشی یا استنشاقی است که آشکارسازی حریق در آن از طریق نمونه گیری هوا انجام می گیرد. در این مدل، ذرات هوا به داخل دکتور مکیده و بررسی می شوند و در صورت وجودِ دودِ ناشی از حریق، آلارم هشدار فعال می شود.